Bismillahirrahmanirrahim

2-BAKARA (3) ayet  “Ve namazı kılarlar.” Yani belli olan namazı dosdoğru kılarlar ve devam ettirirler.

Kur’ân’da namaz hakkında “yüsallûne”, veya “sallû” fiillerinden çok buyurulması dikkate değer bir husustur.

Elbette, “namazı ikame ederler” demekte, “namazı kılarlar” demekten fazla bir anlam vardır ki bu,

en az “doğru dürüst” yani “namazın şartlarına uymak, Allah’a boyun eğmek ve tevazu göstermek suretiyle güzelce kılmak ve hatta kıldırmak mânâlarını ifade eder.

Ve bunun için namazda ta’dil-i erkan (namazı erkanına uyarak kılmak) vacip olduğu gibi, özellikle

namaz için iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak, namazın gereklerini tamamlamak için

gayret sarfetmek de dinin lüzumlu gördüğü hususlardandır.

Ana-babanın çocuklarına namaz terbiyesi; din kardeşlerin birbirlerine tavsiye ve hatırlatması;

amirlerin engelleri ortadan kaldırma ve imkanları tamamlama suretiyle beğendirmesi ve teşvik

etmesi; Cum’a namazına ve cemaatle namaz kılmaya dikkat ve devam etmesi de bu cümledendir.

(İkame), “kıyam” veya “kıvam”dan “if’âl” ölçüsünde olarak lügatta kaldırıp dikmek veya düzeltip

doğrultmak veya kıymetlendirmek ve devam ettirmek veya dikkat ederek yapma anlamlarına

geldiğinden, namazla ilgisinde bu mânâların birinden veya ortak noktalarından belîğ bir istiare

yapılmış ve bunun için bir kelimelik “namaz kılarlar” yerine, iki kelimelik “namazı ikame ederler”

seçilmiştir. İlk önce “dikmek” veya “doğrultmak” mânâlarını düşünelim:

Bu bize “Namaz dinin direğidir.” hadis-i şerifini hatırlatır.

Bu hadiste din, yüksek bir binaya benzetiliyor ve namaz aynı o binanın direği gösteriliyor ki, iman da o binanın temelidir.

Buna “istiare-i mekniye” ve “istiare bi’l-kinaye” (kinaye ile istiare) denilir.

Bu âyette de namaz cemaat ile kaldırılabilecek büyük bir direğe benzetiliyor ve onun güzelce dikilmesi veya doğrultulması suretiyle o yüksek binayı dinin inşa, koruma ve devam ettirilmesinin gereği anlatılıyor.

Bir de bu binanın ilerde açıklanacak esasları, diğer kısımları, süsleme ve güzelliklerinin bulunduğuna işaret buyruluyor.

Bundan dolayı “namaz kılarlar” demekle, “namazı ikame ederler” demek arasında ne büyük fark vardır. Hakikatte din gayet büyük ve kudsi bir binadır.

Ve bu binanın kerestesi, malzemeleri, şekli ve planı (yani şeriat) bizzat Allah’ın yaptığı ve koyduğu bütündür.

Ona uygun olarak inşası, kurulup meydana gelmesi ve içinde saadetle yaşanması da insanlara aittir.

Temsilen (benzetme yoluyla) diyebiliriz ki, bu binanın mimarı Allah, baş kalfası Peygamber, amelesi ümmettir.

Bu binanın temeli kalplerin derinliklerinde atılacak ve ağızlardan taşacak, direği tek başına

namazlarla hazırlanacak, düzlenecek ve cemaat ile görünme meydanına dikilecek, sonra üzerine diğer kısımları inşa edilecektir.

Fakat şurası unu tulmayacaktır ki, bu bina cansız değil canlıdır.

Bu, geçmişler tarafından bir kerre yapılmış olmakla sonradan gelenler, yalnız bunun içinde oturup kalacak değillerdir.

O, bir canlı bünye gibi her gün yapılıp işletilecek, her gün büyüme ve inkişafına hizmet edilecektir. Bu bina ve direk benzetmesi bize İslâm’ın sosyal durumunu ve bu konumda namazın kıymet ve yerinin önemini anlatıyor.

Hakikaten cemaatle namaz İslâm toplumunun direğidir ve bütün İslâmî teşkilatın binasıdır.

Ve cemaatle namaz kılmak ve kıldırmak, o direği dikmektir.

Tek başına kılınan namazlar da bu direğin hazırlanması ve düzlenmesidir.

Dosdoğru, içi-dışı temiz ve muntazam olarak namaz kılmak, imanın büyüyerek bütün vücuttan fışkırması ve hayatın gidişatına muntazam ve doğru bir akış vermesidir.

Bununla iç ve dış, mümkün olduğu kadar, temizlenir; kalp ve beden mümarese (alışma) ile kuvvetlendirilir.

Herhangi bir kimsenin namazsız bulunduğu haliyle namazına devam ettiği halini karşılaştırırsanız, namazlı bulunduğu zamandaki ahlâkını, herhalde yükselmiş bulursunuz. “Muhakkak ki namaz kötü ve iğrenç şeylerden vazgeçirir.” (Ankebût, 29/45) âyeti, bu gerçeği anlatır.

Bu karşılaştırmadaki yanlışlıklar, ayrı ayrı şahısları mukayese etmekten doğar.

Bazı hususta ahlâklı farz edilen namazsız, namazına devam ettiği zaman hiç şüphesiz ahlâk ve maneviyatça daha yükselir.

Namazını kılan kimsenin hayatta en az dört kazancı vardır: Birincisi temizlik; ikincisi kalp kuvveti; üçüncüsü vakitlerin intizamı; dördüncüsü toplumsal düzelme.

Bu faydalar, devam şartıyla, en resmî bir namazda bile vardır.

Namazın büyük faydalarını hesap etmek mümkün değildir.

Fakat en ufak ahlâkî faydası bilfiil büyüklenmeyi kırmak, kardeşliğe hazırlanmak, Allah rızası için iş yapmaya alışmaktır.

Bunun için namazda giyinebileceği en güzel ve en temiz elbisesini giymek ve kendine gurur vermesi

düşünülen bu hal içinde örtülecek nice ayıpların bulunduğunu düşünüp, yüzünü yani alnını ve

burnunu yerlere koyarak, kalbinde iman ettiği Allah huzurunda o kibir ve gururu kırarak defalarca

secdeye kapanmak en mühim bir esastır. “Her cami(ye gidişiniz) de güzel elbisenizi alın.” (A’râf, 7/31).

Namazda özellikle secdenin kibre olan bu mühim tesiri dolayısıyledir ki, kibirliler en çok namazın secdesine itiraz ederler.

O süslü elbiseler içinde alınlarını Allah rızası için yere koyma zorunluluğu onların kibir damarlarına, sinirlerine pek fena dokunur. “Şüphesiz bu, (Allah’a) saygı gösterenlerden başkasına ağır gelir.” (Bakara, 2/45).

Düşünmezler ki o süsler, o alınlar hep Allah’ın vergisidirler.

Ve zamanı gelince o yağlı alınlar toza, toprağa karışacaktır.

Hem o topraklar, o yerler o kadar hakaret edilmeye, devamlı olarak çiğnenmeye layık değildir. Zaman olur ki onlar için kanlar dökülür.

Beşer hayatı oradan fışkırır ve onu fışkırtan Allah Teâlâ’dır. O süslere, o bedenlere emek vermiş birtakım Allah’ın kullarının da hakları geçmiştir.

Şu halde o topraklara, o yerlere, toprak ve yer oldukları için değil, yaratıcısı olan Allah Teâlâ’nın

büyüklük ve ululuğu adına hakkıyla secdeye kapanıp, kibirden ve bencillikten sıyrılmak ve insanlar ile kardeşçe geçinmek için onların topluluklarına karışmanın pek kudsî bir görev olduğunu unutmamak gerekir.

Namaz o kibir ve gururu kırarken, aynı zamanda insanın ruhî hürriyetine öyle bir yükselme verir ki bu yükselme en görkemli kralların huzurundaki saygı duruşundan çok yüksektir.

Bunun için namaz mü’minin bir mi’racıdır.

Yani onu beşerî olmanın sertliğinden, tek olan Allah’a ait arşa çıkartan bir merdivendir.

Namazda bütün bir beşer hayatının şekli ve dereceleri dürülmüştür.

Allah’ın huzurunda bulunmak, hazırlanmak, düşünmek, istemek, defalarca kalkmak, bükülmek,

düşmek, rahat edip oturmak nihayet selam ve selametle işini bitirmek, insanı, bütün hayatın

kademelerinden geçirterek, varlığın sırlarını, dünya ve ahireti düşündürerek Cenab-ı Allah’a

kavuşturur ve büyük bir iman ve sevap ile yine âleme döndürür.

Yine bir hadiste açıklandığı üzere “Namaz, İslâm ile küfrün ayırıcısıdır”.

Biz burada namazın dünyaya ve ahirete ait, maddî ve manevi, bütün faziletlerini ve faydalarını sayacak değiliz.

Çünkü o sonsuzdur, sayılması mümkün değildir.

Bunun bütün toplamı din dilinde “büyük sevap” adıyle anılır.

Fakat burada namazın, imandan sonra nasıl bir ahlâkî ve sosyal prensip olduğunu ve onun üzerine ne kadar büyük bir sosyal bina kurulacağını kısaca ifade etmek istedik. O büyük binanın direği işte öncelikle ferdî namazlarla hazırlanır, düzene sokulur ve cemaatle dikilir.

Ondan sonra da geri kalanı yapılır.

İşte “namazı ikame etme” tabiri bu mühim mânâyı çok açık bir şekilde ifade ediyor ve hidayete aday

müttakileri “namazı kılarlar” diye değil, “namazı ikame ederler” diye tarif, vasf ve medh ediyor.

Bunlardan anlaşılır ki, bunun meâlinde “namaz kılarlar” tabiriyle yetinmek doğru değildir.

Burada  kelimesinin “elif-lâm”ı ahd içindir ki durumu ve sınırı bilinen “İslâm namazı” demektir.

Ve bu

durum yani namazın nasıl kılınacağı, şartları ve rükünleri (namazın içindeki farzları), sünnet ve

edepleri, mekruhları ve namazı bozan şeyler ile sıfat ve durumu “Namaz kılarken beni gördüğünüz gibi namaz kılınız.” hadis-i şerifi gereğince, Peygamber’den görülen fiilî, sözlü ve takrîrî olarak alınan sıfat ve niteliktir ki, bu nitelik ve durum ta başlangıçtan beri müslümanlar arasında amel ile kesin bir şekilde bilinir ve din kitaplarında yazılmıştır.

Ve “yüsallûne” buyurulmayıp da “ahid lâmı” ile “yükîmüne’s-salâte” buyurulmasında bu mânâ da açıktır.

Yani “yükîmüne’s-salâte”, “dosdoğru namaz kılarlar” demek değil; “namazı, dosdoğru kılarlar” demek olduğundan gaflet edilmemelidir.

kaynak (ELMALILI MUHAMMED HAMDİ YAZIR)